prof. dr hab. Zofia STARCK

Od jesieni 1999 r emerytowany profesor Katedry Fizjologii Roślin SGGW.  

Główna problematyka badawcza – transport i dystrybucja fotoasymilatów; przystosowanie roślin do niekorzystnych warunków środowiska.

Przebieg pracy w Katedrze Fizjologii Roślin SGGW

Studia: w latach  1947- 1951 r, na  Wydz. Ogrodniczym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego.

Stopnie naukowe: Magister – 1951 r, doktor SGGW – 1960 r, dr habil.- 1967 r,   docent – 1968 r, tytuł: prof. nadzwyczajny – 1974 r, prof. zwyczajny  - 1988 r.

Zatrudnienie w Kat. Fizjologii Roślin SGGW: asystent – 1951-1953 r, starszy asystent– 1953-1958 r, adiunkt – 1958-1967 r, docent – 1968-1974 r, profesor – od 1974 r. W 1999 r – przejścia na emeryturę.

Publikacje

Łącznie ok. 150 publikacji oryginalnych, przeglądowych i popularno- naukowych; autor i współautor w kilkunastu książkach (podręczniki, skrypty, monografie); 1 patent, 7 wypromowanych doktorów, ponad 20 magistrantów. Poniżej załączono spis wybranych publikacji.

Przynależność do Towarzystw Naukowych

Polskie Towarzystwo Botaniczne od 1951 r, (1978-1983 sekretarz generalny, 1984-1987  z-ca przewodniczącego, a następnie 1987-1990 przewodnicząca Głównej Komisji Rewizyjnej; od 1995 r członek honorowy PTB. Od 1999 r. do 2004 r- przewodnicząca Rady Redakcyjnej Acta Agrobotanika. Od 2000 do 2008 r - Członek Rady Redakcyjnej Acta Physiologiae Plantarum. Członek Europejskiego Towarzystwa Zastosowań Energii Jądrowej w Rolnictwie w latach 1960-1992; od 1978 do 2000 r - członek Federacji Europejskich Towarzystw Fizjologii Roślin (FESPP; obecnie FEPB – Biologii Roślin ; od 1983 r – członek zwyczajny Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, IV Wydział - Biologia.

Praca społeczna na rzecz Nauki  Polskiej i Dydaktyki

Udział w pracach Zespołu Programowego nauczania Biologii w szkole, przy Ministerstwie Oświaty (lata 70-te);

Udział w Olimpiadzie Biologicznej: przewodnicząca Oddziału Warszawskiego a następnie członek Komitetu Głównego (lata 70-te i 80-te).

Współpraca z ośrodkami i instytucjami naukowymi (w układzie chronologicznym), w tym staże naukowe

1. National Research Counsil, Ottawa, Kanada - roczny staż po doktoracie, (1960-1961). Współpraca z dr D.C. Mortimer i dr P.C. Gorham.  

2. Timiriazewski Instytut Fizjologii Roślin Akademii Nauk ZSRR, Moskwa, staż naukowy w pracowni prof. A.L Kursanowa (miesięczny staż w 1968 r).

3. C.S.I.R.O Australia, dr I.F. Wardlaw  (od lat 70-tych, do chwili obecnej).

4. Instytut Botaniki, Słowacka Akademia Nauk, dr J. Kolek, dr O. Gasparicowa, (od lat 70-tych do przejścia na emeryturę).

6. W Kraju –współpraca w różnych okresach: z Kat. Botaniki SGGW: dr Z. Ważyńska, dr O. Kucewicz,  prof. G. Garbaczewska, z Kat. Botaniki Leśnej SGGW – prof. T. Wodzicki, Kat. Roślin Leczniczych i Specjalnych SGGW  – prof. K. Suchorska, Kat. Roślin Ozdobnych – prof. H. Chmiel; z Uniwersytetem Warszawskim – prof. T. Umiński, prof. K. Skwarło-Sońka, prof. St. Lewak oraz Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa a następnie Inst. Warzywnictwa w Skierniewicach - prof. L. Jankiewicz, prof. R. Antoszewski Inst. Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Skierniewice.

Najważniejsze nagrody i odznaczenia

Nagroda zespołowa Min. Energetyki i Energii Atomowej Państwowej Rady ds. Wykorzystania Energii Atomowej (1977 r); Złoty Krzyż Zasługi; Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski; Medal Komisji Edukacji Narodowej (1976 r), honorowe Członkostwo PTB (1995 r), Medal prof. B. Hryniewieckiego, za Upowszechnianie Wiedzy Botanicznej (1995 r), Medal Dr J.L.Holubego (przyznany przez Słowackie Towarzystwo Botaniczne, (1999 r).

Obecna współpraca z Katedrą Fizjologii Roślin

Będąc na emeryturze mam nadal aktywny kontakt z Katedrą Fizjologii Roślin SGGW; do 2009 r prowadziłam wykłady z Fizjologii roślin dla studentów II roku Międzywydziałowego Studium Biotechnologii (lata 2001-2006), Wybrane zagadnienia z Fizjologii Roślin Warzywnych dla III i V roku studentów Wydz. Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu (lata 2004-2007) oraz wspólnie z pracownikami Katedry – Wykłady i ćwiczenia na Zaocznych Studiach Rolniczych, poziomu magisterskiego z przedmiotu Biologia plonowania (do roku 2009).

Podsumowanie obszaru badań i osiągnięć naukowych

Problematyka: Fizjologia roślin, transport i dystrybucja substancji pokarmowych, głównie fotoasymilatów, mineralne odżywianie, niekorzystne warunki środowiska – stresy.

W latach 50-tych – Badania nad zmianami stosunku syntezy do hydrolizy sacharozy w liściach owsa – tematyka pracy magisterskiej, wykonanej pod kierunkiem prof. M. Korczewskiego.

Tematyka pracy doktorskiej

Rola boru i fosforu w transporcie cukrowców. Wykazano że bor tylko pośrednio uczestniczy w mechanizmie transportu asymilatów. Wnioskowano, że nie jest to wynikiem zmian w przepuszczalności błon plazmatycznych (badania na skórce z łuski cebuli).

Powyższe badania prowadzono również na siewkach fasoli, z zastosowaniem ¹⁴C-sacharozy. Deficyt boru powoduje drastyczne hamowanie transportu cukrów;  w latach 50-tych ten wniosek był stwierdzeniem nowatorskim.

W latach 60-tych szczególna uwaga była zwrócona na współzależności pomiędzy fotosyntezą i transportem floemowym oraz dynamiką wzrostu poszczególnych akceptorów fotoasymilatów w zróżnicowanych warunkach środowiska, w tym często stresowych; (częściowo tematyka pracy habilitacyjnej i badań prowadzonych przy współpracy z Zespołem (patrz spis publikacji). Wykazano, że „siła akceptora”, (obecnie krytykowany termin) fotoasymilatów jest uzależniona głównie od dynamiki jego wzrostu i/lub akumulacji substancji pokarmowych np. w organach spichrzowych, w owocach, a w mniejszym stopniu od wielkości tego organu. W mechanizmie dystrybucji fotoasymilatów uczestniczą fitohormony nie tylko poprzez wpływ na proces wzrostu poszczególnych akceptorów. To stwierdzenie w latach 70-tych było nowatorskie; ponadto zostało wykorzystane w praktyce ogrodniczej (patent w 1982 r., dotyczący stosowania regulatorów wzrostu do oprysku kwiatostanów pomidora).

W badaniach lat 70-tych stwierdzono,  że fitohormony biorą udział w aklimatyzacji roślin do niekorzystnych warunków środowiska, między innymi w wyniku regulacji transportu i dystrybucji asymilatów, (wniosek w tym czasie był nowatorski). Obecnie są to fakty potwierdzone  przez wiele Ośrodków Naukowych.

Włączono się do badań, dotyczących rozbieżnych poglądów określających  „siłę akceptora” fotoasymilatów. Wykazano, że plastyczność wzorców dystrybucji wynika bowiem z konieczności  preferencji zaopatrzenie w substancje pokarmowe jednego z akceptorów np. korzeni, liści lub innych organów, w celu zminimalizowania negatywnych skutków stresu (deficytu składników mineralnych, chłodu, zasolenia, niedostatecznego oświetlennia). 

W latach 80-tych stwierdzono że zróżnicowanie wrażliwości na chłód u różnych odmian pomidorów, w fazie owocowania, uzależnione jest w dużym stopniu od aktywności systemu korzeniowego, m in. od poziomu  zaopatrzenia roślin w fosfor i potas.

W nawiązaniu do powyższych wyników w innej grupie badań o charakterze bardziej aplikacyjnym, opracowano (i opatentowano w 1982 r, przy współautorstwie dr E. Stahl) sposób traktowania kwiatów pomidorów regulatorami wzrostu (kwasem beta-naftoksyoctowym łącznie z gibreskolem (NOA + GA₃), w celu przyspieszenia zarówno zawiązywania jak i wzrostu owoców, szczególnie w warunkach niedostatecznego oświetlenia roślin. Następowało wówczas zwiększenie transportu fotoasymilatów do owoców, kosztem zaopatrzenia organów wegetatywnych.

W latach 90-tych w centrum uwagi nadal były próby wyjaśnienia zmienionych wzorców dystrybucji asymilatów u roślin pomidorów, których kwiaty opryskiwano regulatorami wzrostu: syntetycznymi auksynami, cytokininami i GA₃. Przy współpracy z Kat. Botaniki wykazano znaczącą stymulację powstawania tkanek przewodzących, głównie ksylemu i w mniejszym stopniu floemu, w osi kwiatostanowej i w szypułkach gron pomidorów, których kwiaty opryskiwano syntetyczną auksyną – NOA łącznie z GA₃. Wynik ten nasuwa pytanie, do dziś dyskusyjne, w jakim stopniu rozbudowa tkanek przewodzących jest przyczyną lepszego zaopatrzenia owoców w substancje pokarmowe i w wodę.

W warunkach krótkotrwałego przegrzania lub chłodu intensywność fotosyntezy pomidorów drastycznie, lecz odwracalnie naleje; okres regeneracji po chłodzie jest uzależniony między innymi od odżywienia roślin głównie fosforem i potasem.

Reakcja na przegrzanie powoduje zmiany w zawartości i rozmieszczeniu wapnia w miękiszu owoców (współpraca z prof. G. Garbaczewską).

Zróżnicowana odporność odmian pomidora na chłód  jest uzależniona również od  stopnia wzrostu zawartości ABA w systemie korzeniowym po /lub w trakcje okresowego stresu  termicznego i transportu ABA do liści współpraca z prof. H. Gawrońską).

Lata 2000 – to okres po  przejściu na emeryturę, wypełniony obok kontynuacji zajęć dydaktycznych, głównie opracowywaniem artykułów przeglądowych, monografi i rozdziałów w podręcznikach akademickich.

Tytuły wybranych  publikacji

1.  Turnowska-Starck Z. 1960,Wpływ boru i fosforu na absorpcję i przemieszczanie sacharozy. Acta Soc.Bot.Pol. 29: 219-247.

2.  Starck Z. 1966, Relation between translocation of ¹⁴C assymilates and growth rate of sunflower, lupine and bean plants. Bull. de l”Acad.des Sci.s.Biol. 14: 359-366.

3.  Starck Z. , Karwowska R., Kraszewska E., 1975, The effect of several stress conditions and growth regulators on photosynthesis and translocation of assymilates in bean plant. Acta Soc.Bot.Pol. 44: 567-588.

4  Starck Z., Ubysz L. 1976, Source-sink relationships in radish plants. Acta Soc. Bot. Pol.45:477-493.

5. Starck Z., Chołuj D., Szczepańska B. 1980, Photosynthesis and photosynthate distribution in potassium deficient radish plants treated with indolylo-3-acetic acid or gibberellic acid.  Photosythetica, 14: 497-505.

6. Starck Z., Stahl E., Witek-Czupryńska B. 1987, Responsives of tomato plants to growth regulators dependent on light and temperature conditions. Jour. Plant Physiol.,128: 121-131.

7. Starck Z., Ważyńska Z., Kucewicz O., Witek-Czupryńska B. 1990, Relationships between fruit growth and anatomical structures of pedicels in tomato plants treated with growth regulators. Acta Physiol. Plant. 12: 59-66.

8. Garbaczewska G., Chołuj D., Starck Z., 1998, Effect of heat stress on subcellular localisation of ⁴⁵Ca in tomato fruits. Acta Soc. Bot. Pol. 67:235-241.

9. Starck Z., Chołuj D., Gawrońska  H. The effect of drought hardening and chilling on ABA content in xylem sap and ABA delivery rate from root of tomato plants. 1998, Acta Physiol. Plant. 20: 41-48.

10. Starck Z. Niemyska B., Bogdan J., R.N. Akour Tawalbeh, 2000, Response of tomato plants to chilling stress in association with nutrient of phosphorus starvation. Plant and Soil, 226: 99-106.

Wybrane prace przeglądowe i referaty 

1. Starck Z. 1999, Niektóre aspekty zróżnicowania reakcji roślin na niekorzystne warunki środowiska - stare problemy, nowa interpretacja. Zesz. Problemowe Post. Nauk Roln. z.469 : 145-158.
2. Starck Z. 2006, Role of conductive systems in the translocation of long-distance stress signals. Acta Physiol. Plant. 28: 289-301.
3. Starck Z. 2008, Funkcja tkanek przewodzących: zaopatrzenie w substancje pokarmowe i udział w koordynacji procesów w roślinach. Kosmos, 57: 67-83
4. Z. Starck, 2009, Dystrybucja fotoasymilatów kluczowym procesem determinującym plon. Post. Nauk Roln. 338, Nr 2, 51-69.
5. Starck Z. 2010, Wpływ warunków stresowych na koordynację wytwarzania i dystrybucji fotoasymilatów. Post. Nauk Roln. Nr 341: 9-26.
6. Z. Starck, 2011, Roślina in vivo – kunszt funkcjonalności wzorowanej na procesach zachodzących u zwierząt, Wiadomości Botaniczne, 55, ½, 5-21.
7. Z. Starck, 20014, Fizjologia roślin wczoraj i dziś, a co przyniesie jutro? Kosmos, praca zaakceptowana do druku

Podręczniki i książki 

Z. Starck, Powszedni dzień roślin, 1960, Wiedza Powszechna

Fizjologia roślin sadowniczych. współautor. Red. L .Jankiewicz, Dwa wydania; Wyd I - 1979. Wyd II - 1984. P.W.N.

Uprawa roślin ozdobnych. Współautor, red. H. Chmiel, Cztery wydania Wyd.I V 2000, PWRiL.

Biologia z higieną i ochroną środowiska: Fizjologia roślin i zwierząt (współautor T.Umiński) Podręcznik dla 3 klasy liceum. Kilkanaście wydań. Ostatnie Wydanie – w 1995r. Wyd. Szkol. i   Pedagogiczne.

Biologia (praca zbiorowa). Rozdz. 4, z  K. Skwarło-Sońta, Czynności życiowe organizmów. PWRiL, Wyd. V, 1999.

Starck Z., Chołuj D., Niemyska B. Fizjologiczne reakcje roślin na niekorzystne czynniki środowiska. Wyd. I – 1993, Wyd. 2. – 1995 Wydawnictwo  SGGW.      

Podstawy fizjologii roślin (współautor, praca zbiorowa, red. J. Kopcewicz i St. Lewak) Wyd. I, PWN, 1998; Wyd. II Fizjologia Roślin,  PWN, 2002; Nowe Wyd. III , 2012.

Fizjologia plonowania roślin, (współautor, red. V. R.J. Górecki, S. Grzesiuk  2002,  Wyd. Uniw. Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.

Z. Starck, Transport i dystrybucja substancji pokarmowych w roślinach, 2003, Wydawnictwo SGGW.

Z. Starck, Fizjologia roślin sadowniczych, 2011, R. 8, Funkcja tkanek przewodzących: transport substancji pokarmowych w roślinie i udział w koordynacji procesów  życiowych; S. Jankiewicz, J. Lipecki,  (redaktorzy), 277 – 306, S. Jankiewicz, J. Lipecki,  (redaktorzy), PWN.

powrót